فرامرز پایور
فرامرز
پایور، (۲۱ بهمن ۱۳۱۱ - ۱۸ آذر ۱۳۸۸) استاد برجستهٔ موسیقی ایرانی،
آهنگ‌ساز، مدرس و نوازنده سرشناس سنتور بود. وی یکی از تأثیرگذارترین
چهره‌های موسیقی ایرانی و بزرگ‌ترین پایه‌گذار گروه‌نوازی در موسیقی سنتی
ایرانی بوده‌است.
آغاز کار هنری
فرامرز پایور در ۲۱ بهمن سال ۱۳۱۱ در تهران به دنیا آمد. پدرش علی پایور، هنرمند نقاش و استاد زبان فرانسه در دانشگاه تهران و پدربزرگش مصورالدوله، نقاش چیره‌دست دوره قاجار بود که با نواختن ویولن، سنتور و سه‌تار آشنایی داشت. پایور، تحصیلات ابتدایی و متوسطه او در دبستان عسجدی و دبیرستان دارالفنون تهران به پایان رساند. او در سال ۱۳۳۱ وارد خدمت نظام شد و یک سال بعد به استخدام وزارت دارایی درآمد.
وی در سن ۱۷ سالگی، آموزش موسیقی را نزد استاد ابوالحسن صبا آغاز کرد در مدت شش سال ردیف موسیقی را فراگرفت. هنگامی که فرامرز پایور برای فراگیری سنتور به کلاس درس استاد ابوالحسن صبا در خیابان ظهیرالاسلام رفت، سه سال از درگذشت آخرین بازماندهٔ سنتورنوازان افسانه‌ای از نسل پیشین، استاد حبیب سماعی، می‌گذشت. استاد ابوالحسن صبا که خود در دوره نوجوانی، سنتورنوازی را نزد علی اکبرخان شاهی و با تکنیکی گوناگون با روش خاندان سماعی فراگرفته بود، پس از مدتی نشست و برخاست با حبیب سماعی، روش سنتورنوازی او را برتر از استاد پیشین خود یافت. بنابراین با کوشش فراوان پاره‌ای از بداهه‌نوازی‌های وی را نت‌نویسی کرد. سپس استاد صبا کوشش کرد تا با آموزش روش درست سنتورنوازی به شماری از شاگردانش، از ورافتادن روش سنتورنوازی نزدیک به آیین‌های هنری و زیباشناسی موسیقی دستگاهی ایران جلوگیری کند. در همین دوران، فرامرز پایور، یکی از برجسته‌ترین شاگردان استاد صبا شد و تا سال ۱۳۳۶ که استاد صبا درگذشت، از آموزش‌های وی بهره برد.
پس از درگذشت ابوالحسن صبا، پایور نزد استادانی چون عبداله دوامی، موسی معروفی و نورعلی‌خان برومند به فراگیری ردیف درویش‌خان و ردیف میرزا عبدالله پرداخت.
فعالیت حرفه‌ای
فرامرز پایور از سال ۱۳۳۳، کار خود را در وزارت فرهنگ و هنر آن زمان و از سال ۱۳۳۷ آموزش سنتور را در هنرستان عالی موسیقی ملی آغاز کرد. او اولین سنتورنوازی بود که روی سنتور، نواسازی می‌کرد و تنها در پی بداهه‌نوازی نبود. به بیان دیگر، نخستین آهنگ‌سازی بود که ساز تخصصی او، سنتور بود.
او سپس هارمونی و کمپوزیسیون را در کلاس استاد بزرگ آن زمان، امانوئل ملیک اصلانیان آموخت. در سال ۱۳۴۱ برای ادامه تحصیلات کلاسیک خود، از طرف وزارت فرهنگ و هنر به انگلستان فرستاده شد. از دانشگاه کمبریج در زبان و ادبیات انگلیسی دانشنامه گرفت و در تمام این سال‌ها تلاش فراوانی در جهت معرفی موسیقی ایرانی و سنتور به محافل دانشگاهی انگلستان انجام داد که برنامه‌های دلپذیری از آن سال‌ها در آرشیو رادیو بی‌بی‌سی وجود دارد. در این سال‌ها، برای شناساندن موسیقی اصیل ایرانی، از طرف دانشگاه لندن و دانشگاه کمبریج از او خواسته شد تا کنفرانس‌هایی در این زمینه همراه با ساز خود ترتیب دهد. همه این کنفرانس‌ها با موفقیت انجام شد و از سوی این دانشگاه‌ها به دریافت جوایزی نائل گردید.
بازگشت پایور از انگلستان، همزمان با آغاز برگزاری جشن‌های هنر شیراز بود. او همه ساله با گروه اساتید و گروه نوازندگان فرهنگ و هنر، نمونه‌های ارزنده‌ای از آثار بزرگان موسیقی ملی و نیز آثار خود را در این جشن‌ها اجرا می‌نمود. پایور در سال ۱۳۴۷ از وزارت دارایی به وزارت آموزش وپروش (سازمان مبارزه با بی‌سوادی) منتقل و در سال ۱۳۵۵ بازنشسته شد.
همچنین محمدرضا شجریان، استاد کنونی آواز ایران، در سال ۱۳۵۰ با استاد پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را با ایشان دنبال کرد.
چکیده کارهای فرامرز پایور در زمینه موسیقی به شرح زیر است:
- بیش از هزار و پانصد ساعت اجرای گروهی و فردی روی صحنه‌های داخل و خارج از کشور
- آهنگ‌سازی و تنظیم قطعات فراوان موسیقی
- تربیت صدها شاگرد از چهار نسل متوالی
- نت‌نویسی قطعات فراوانی از پیشینیان
- حضور در هنرستان و هنرکده موسیقی ملی، اداره هنرهای زیبا و واحد موسیقی رادیو تلویزیون ملی ایران
- نگارش کتب آموزشی سنتور (دومین کتاب «دستور سنتور» را در ۱۳۴۰ بعد از زنده یاد حسین صبا نوشت که تاکنون پرفروش‌ترین کتاب آموزش موسیقی در ایران بوده‌است.)
- نظارت بر کار گروه‌های دیگر و تصحیح آنها
- کار با خوانندگان بسیاری از جمله عبدالوهاب شهیدی، محمدرضا شجریان، محمود خوانساری، احمد ابراهیمی، خاطره پروانه، سیما بینا، نادر گلچین، سروش ایزدی، شهرام ناظری، حمیدرضا نوربخش و علی رستمیان و بسیاری خوانندگان دیگر
کوشش‌های فرامرز پایور، پلی بود بین میراث صبا و محجوبی و جریانی که جوانان موسیقی‌دان و تحصیل‌کرده در دانشکده هنرهای زیبا از اوایل دهه ۱۳۵۰ به راه انداختند و الگوی موسیقی ایرانی امروزی شدند. در فاصله زمانی بین این دو، یعنی حدود پانزده سال، هیچ کس جز فرامرز پایور، کار جدی و پی‌گیر در زمینهٔ موسیقی اصیل انجام نمی‌داد.
وی در اجراهای گروهی خود با شماری از نخبگان موسیقی ایرانی مانند جلیل شهناز و هوشنگ ظریف (تار)، رحمت‌الله بدیعی و علی اصغر بهاری (کمانچه)، حسن ناهید و محمد موسوی (نی)، حسین تهرانی و محمد اسماعیلی (تنبک) همکاری کرده‌است. در دههٔ ۱۳۶۰ به همراهی جلیل شهناز، علی اصغر بهاری، محمد اسماعیلی و محمد موسوی، برای بار دیگر «گروه اساتید» را سازمان داد و سرپرستی، آهنگ‌سازی و نوازندگی سنتور را در آن به دوش گرفت. این گروه، آثار ماندگاری با محمدرضا شجریان و شهرام ناظری اجرا کردند.
آلبوم‌ها
- آلبوم آموزشی دستور سنتور (استاد فرامرز پایور)
- سی قطعه چهارمضراب (استاد فرامرز پایور)
- شهرناز (فرامرز پایور، حسین تهرانی)
- پرنیان (فرامرز پایور)
- ضرباهنگ (فرامرز پایور، حسین تهرانی)
- شهرآشوب (فرامرز پایور، حسین تهرانی)
- دلنواز (فرامرز پایور، حسین تهرانی)
- کرشمه (اجرای آثار درویش‌خان با ارکستر)
- پریزاد (اجرای آثار درویش‌خان با ارکستر)
- دلکش (اجرای آثار درویش‌خان با ارکستر)
- دستگاه ماهور و سه‌گاه (فرامرز پایور، هوشنگ ظریف و محمد اسماعیلی)
- نغمه‌هایی در دستگاه شور و ماهور (ارکستر پایور)
- شور، چهارگاه، به یاد حبیب سماعی (فرامرز پایور)
- دستگاه همایون (فرامرز پایور، محمد اسماعیلی)
- رهاورد (فرامرز پایور، جلیل شهناز، محمد اسماعیلی)
- چهارباغ (گروه اساتید به سرپرستی فرامرز پایور، خواننده: علی رستمیان)
- ضرب اصول (فرامرز پایور، حسین تهرانی)
- حاصل عمر (پایور، بهاری، تهرانی)
- حکایت دل (گروه پایور، خواننده: علی رستمیان)
- پراکنده (فرامرز پایور، محمد اسماعیلی) این آلبوم همچنین با نام «در زیر باران» و در خارج از ایران نیز به اسم «یادگاری» منتشر شده‌است
- ارغوان (گروه پایور، خواننده:علی رستمیان)
- شب مهتاب (مجموعه تصانیفی که علی رستمیان با گروه پایور خوانده‌است)
- نوای دل
- بداهه‌نوازی نوا، راست پنجگاه (فرامرز پایور)
- رِنگ شهر آشوب (فرامرز پایور)
- گروه‌نوازی
- گفتگو (اجرای آثاری از فرامرز پایور)
- پرده عشاق (گروه پایور، خواننده: حمیدرضا نوربخش)
- سروش بهار (ساخته استاد فرامرز پایور، خواننده: بهرام باجلان)
- مویه (گروه دلنوازی با همکاری فرامرز پایور، جلیل شهناز، محمد موسوی)
- دل شیدا (ارکستر پایور، آواز اصفهان، خواننده: شهرام ناظری)
- کنسرت اساتید موسیقی ایران (گروه اساتید، آواز ابوعطا، خواننده: شهرام ناظری)
- لیلی و مجنون (گروه پایور، دستگاه شور، خواننده: شهرام ناظری)
- خلوت گزیده (گروه اساتید به سرپرستی فرامرز پایور، خواننده: محمدرضا شجریان)
- کرشمه نرگس (فرامرز پایور، جلیل شهناز، محمد اسماعیلی)
- راز دل (گروه اساتید به سرپرستی فرامرز پایور خواننده: محمدرضا شجریان)
- انتظار دل (گروه اساتید به سرپرستی فرامرز پایور خواننده: محمدرضا شجریان)
- انتشار مجموعه‌ای از آثار پایور به پاس نیم قرن فعالیت هنری وی از سوی موسسهٔ ماهور
- هفت پیکر
- آواز محمود کریمی (سنتور: فرامرز پایور، سه تار: داریوش صفوت)
- تنها یک خاطره (فرامرز پایور، محمدرضا لطفی)
- قطعاتی از استادان قدیم ایران (گروه سازهای ملی، تنظیم و سرپرست گروه: استاد فرامرز پایور)
- تعدادی از برنامه‌های گلها با همکاری استاد فرامرز پایور: شماره ۱۰۳، ۱۰۷، ۱۲۳، ۱۲۴، ۱۳۳، ۱۳۷، ۱۵۰، ۱۵۶، ۱۵۸، ۱۶۲، ۱۸۱، ۱۸۲، ۱۸۳، ۱۸۵، ۱۰۲
- و آثار بسیار دیگر
تألیف‌ها
- دستور سنتور، دی ۱۳۴۰
- سی قطعه چهارمضراب برای سنتور، اردیبهشت ۱۳۵۱
- هشت آهنگ برای سنتور، فروردین ۱۳۵۷
- پرنیان (دونوازی برای تار و سنتور)، مهر ۱۳۵۸
- گفتگو (دو نوازی برای ویلن و سنتور)، بهمن ۱۳۵۸
- ردیف (چپ‌کوک) برای سنتور، مهر ۱۳۵۹
- مجموعه پیش درآمد و رنگ (برای سنتور)، مهر ۱۳۵۹
- مجموعه پیش درآمد و رنگ (برای ویلن)، مهر ۱۳۶۱
- قطعات موسیقی مجلسی، مهر ۱۳۶۱
- فانوس، مهر ۱۳۶۱
- تئوری موسیقی، اردیبهشت ۱۳۶۲
- رِنگ شهرآشوب، خرداد ۱۳۶۳
- دوره ابتدایی، شهریور ۱۳۶۷
- رهگذر (دونوازی برای سنتور و فلوت)، شهریور ۱۳۶۸
- آموزش ابتدایی تار، شهریور ۱۳۷۳
- ردیف آوازی و تصانیف قدیمی به روایت استاد عبدالله دوامی، شهریور ۱۳۷۵
- ویرایش مجدد دوره‌های سنتور ردیف استاد ابوالحسن صبا (بازنویسی توسط پژمان آذرمینا)، فروردین ۱۳۷۸
- فالگوش (هفت قطعه برای سنتور)، ۱۳۷۹
- چهل قطعه برای سنتور(پیش درآمد، رنگ، چهارمضراب از استادان قدیم ایران) گردآوری و تنظیم فرامرز پایور و تدوین شده توسط مینا افتاده، ۱۳۸۳
- ردیف استاد ابوالحسن صبا برای سنتور چپ کوک، به کوشش فرامرز پایور،(انتقال به چپ کوک و ویرایش توسط مینا افتاده)، ۱۳۹۰، (نسخه اولیه این کتاب در اردیبهشت ۱۳۵۹ توسط خانم افتاده و زیر نظر استاد پایور آماده شده‌است)
سکته مغزی و خانه‌نشینی
فرامرز پایور، در سال ۱۳۷۸ دچار عارضهٔ سکتهٔ مغزی شد و از آن زمان تا زمان مرگ نتوانست فعالیت هنری خود را ادامه دهد. با این وجود، در این سال‌ها، برخی آثار قدیمی وی با تنظیم مهرداد دلنوازی و خوانندگی سالار عقیلی و با تأیید او تهیه و اجرا شدند.
درگذشت
فرامرز پایور ۱۸ آذر ۱۳۸۸ در بیمارستان شهید باهنر اقدسیه تهران به علت ایست قلبی و مشکل تنفسی درگذشت.
منبع:ویکی پدیا